चिन्ता चिता समानाऽस्ति बिन्दुमात्रविशेषतः | सजीवं दहते चिन्ता निर्जीवं दहते चिता || अर्थ : चिन्ता आणि चिता सारखी आहे फरक फक्त अनुस्वाराचा. चिन्ता [काळजी] जिवंत माणसाला जाळते तर चिता जीव निघून गेल्यावर [मृताला] जाळते विद्या शस्त्रस्य शास्त्रस्य द्वे विद्ये प्रतिपत्तये | आद्या हास्याय वृद्धत्वे द्वितीयाऽद्रियते सदा || अर्थ : शस्त्रविद्या आणि शास्त्रविद्या [ज्ञान] दोन्ही विद्या … Read more

सर्वस्य हि परीक्ष्यन्ते स्वभावा नेतरे गुणाः | अतीत्य हि गुणान्सर्वान्स्वभावो मूर्ध्नि वर्तते || अर्थ : कुणाच्याही स्वभावाची आधी पारख करावी, इतर गुणांची नव्हे. [त्या गुणांना नंतरच महत्व द्यावं] कारण सर्व गुणांना मागे टाकून स्वभाव हा उचल खातो. एकं हन्यान्न वा हन्यादिषुर्मुक्तो धनुष्मता | बुद्धिर्बुद्धिमता युक्ता हन्ति राज्यं सनायकम् || अर्थ : धनुष्य धारण करणाऱ्याने बाण … Read more

अर्थेन भेषजं लभ्यमारोग्यं न कदाचन | अर्थेन ग्रन्थसंभारः ज्ञानं लभ्यं प्रयत्नतः || अर्थ : पैसे [देऊन] औषध मिळते, पण आरोग्य कधीही पैसे देऊन मिळत नाही. पैशांनी पुस्तकांची चळत [विकत] मिळते, पण ज्ञान [त्यामुळे ज्ञान मिळत नाही ते ] कष्टाने मिळवावे लागते. मा निषाद प्रतिष्ठां त्वमगमः शाश्वतीः समाः | यत्क्रौञ्चमिथुनादेकमवधीः काममोहितम् || अर्थ : हे निषादा … Read more

न तेन वृद्धो भवति येनास्य पलितं शिरः | यो वै युवाप्यधीयानः तं देवाः स्थविरं विदुः || अर्थ : ज्याचं डोकं म्हातारपणामुळे पांढरे झाले आहे त्याला देव वृद्ध म्हणत नाहीत तर जो तरुण असूनही [खूप] शिकलेला आहे त्याला वृद्ध असे म्हणतात. को हि तुलामधिरोहति शुचिना दुग्धेन सहजमधुरेण | तप्तं विकृतं मथितं तथापि यत्स्नेहमुद्गिरति || अर्थ : … Read more

परस्परविरोधे तु वयं पञ्च च ते शतम् | परैस्तु विग्रहे प्राप्ते वयं पञ्चाधिकं शतम् || युधिष्ठिर महाभारत अर्थ : एकमेकात भांडण झाल्यास, आपण [पांडव] पाच आणि ते कौरव शंभर आहेत. पण दुसऱ्या [शत्रूशी] युद्ध असताना आपण एकशे पाच [पांडव अधिक कौरव] आहोत. गुणेष्वनादरं भ्रातः पूर्णश्रीरपि मा कृथाः | सम्पूर्णोऽपि घटः कूपे गुणच्छेदात्पतत्यधः || अर्थ : … Read more

भाग्यवान् जायतां पुत्रः मा शूरो मा च पण्डितः | शूराश्च कृतविद्याश्च रणे सीदन्ति मत्सुताः ||कुन्ती महाभारत अर्थ : मुलगा नशीबवान असावा शूर किंवा विद्वान् असण्याची [जरूर] नाही [कारण] शूर आणि ज्ञानी [असूनही] माझे पुत्र युद्धात कुजून जात आहेत. सामैव हि प्रयोक्तव्यमादौ कार्यं विजानता | सामसिद्धानि कार्याणि विक्रियां यान्ति न क्वचित् || अर्थ : काम [चांगले … Read more

भारतं पञ्चमो वेदः सुपुत्रः सप्तमो रसः | दाता पञ्चदशं रत्नं जामातो दशमो ग्रहः || अर्थ : महाभारत हे पाचवा वेद [वेदा इतका पवित्र]आहे. चांगला मुलगा सातवा रस आहे.[अन्नातल्या षड्रसांप्रमाणे सुख देतो]. उदार मनुष्य हे पंधरावे रत्नच आहे. जावई नऊ ग्रहांप्रमाणे दहावा ग्रहच आहे. [मंगळ, शनी वगैरे ग्रहांप्रमाणे त्रास देऊ शकतो.] रिक्तपाणिर्न पश्येत् राजानं देवतां गुरुम् … Read more