भूतल पर स्थान (स्वयंभू गणपति) एवं भारत के प्रसिद्ध गणपति

Swayambhu_Ganapati

१. महाराष्ट्र में श्री गणपति के साढे-तीन पीठ

नाम स्थान जनपद
१. मोरेश्‍वर अथवा मयूरेश्‍वर मोरगांव पुणे
२. मंगलमूर्ति चिंचवड पुणे
३. महागणपति राजूर जालना
४. प्रवाळगणेश (अर्धपीठ) पद्मालय जलगांव

२. महाराष्ट्र के अष्टविनायक

अष्टविनायक महाराष्ट्र के प्रसिद्ध तीर्थस्थल हैं । अष्टसिद्धि गणपति की पत्नियां हैं । अष्टविनायक एक-एक सिद्धि के निर्देशक के रूप में प्रसिद्ध हुए होंगे । अष्टविनायकों का संबंध अष्टदिशाओं से भी होता है ।

नाम स्थान जनपद
१. मोरेश्‍वर अथवा मयूरेश्‍वर मोरगांव पुणे
२. बल्लाळेश्‍वर पाली रायगड
३. वरदविनायक महड रायगड
४. चिंतामणि थेऊर पुणे
५. गिरिजात्मज लेण्याद्री पुणे
६. विघ्नेश्‍वर ओझर पुणे
७. श्री गणपति (महागणपति) रांजणगांव पुणे
८. गजमुख सिद्धटेक अहमदनगर

३. पुराणों में वर्णित श्री गणपति के इक्कीस स्थान

नाम स्थान जनपद/राज्य
१. मोरेश्‍वर अथवा मयूरेश्‍वर मोरगांव पुणे
२. चिंतामणि थेऊर पुणे
३. गणपति रांजणगांव पुणे
४. गिरिजात्मज लेण्याद्री पुणे
५. बल्लाळेश्‍वर पाली रायगड
६. गजमुख सिध्दटेक अहमदनगर
७. चिंतामणि कळंब यवतमाल
८. शर्माविघ्नेश आदासा नागपुर
९. विज्ञानगणेश राक्षसभुवन जालना
१०. महागणपति राजूर जालना
११. भालचंद्र गंगामसले परभणी
१२. लक्षविनायक वेरूळ संभाजीनगर (औरंगाबाद)
१३. प्रवाळगणेश पद्मालय जलगांव
१४. ढुंडीविनायक काशी वाराणसी (उत्तरप्रदेश)
१५. ओंकार प्रयाग इलाहाबाद
१६. भृशुंडीगणेश नामलगांव बीड
१७. विघ्नराज विजयपुर आंध्रप्रदेश
१८. विनायक कश्यपाश्रम (काशी के निकट) वाराणसी (उत्तरप्रदेश)
१९. मंगलमूर्ति गणेशपुर बंगाल
२०. श्‍वेतविघ्नेश्‍वर कुंभकोणम् के निकट तमिलनाडु
२१. मंगलमूर्ति सांवेर (उज्जैन के निकट) मध्यप्रदेश

४. भारत के प्रसिद्ध बारह गणपति

नाम स्थान
१. ‘वक्रतुंड चेन्नई
२. एकदंत बंगाल
३. कृष्णपिंगाक्ष चेन्नई
४. गजवक्त्र उडीसा
५. लंबोदर गणपतिपुळे, महाराष्ट्र
६. विकट हिमाचल प्रदेश
७. विघ्नराजेंद्र कुरुक्षेत्र के निकट (हरियाणा)
८. धूम्रवर्ण केरल
९. भालचंद्र रामेश्‍वर के निकट
१०. विनायक काशी (वाराणसी)
११. महागणपति गोकर्ण-महाबलेश्‍वर (कर्नाटक)
१२. श्री गजानन हिमालय पर्वत’

संदर्भ : सनातन का ग्रंथ, ‘श्री गणपति